Witam Kolegów.
Chciałbym podzielić się kilkoma uwagami na temat optyki myśliwskiej.
Myśliwi decydując się na zakup optyki staja przed trudnym dylematem. Co wybrać, jaka optykę, o
jakich parametrach i dlaczego o takich a nie innych. Decydując się na zakup optyki powinniśmy
pamiętać, że poza producentem i ceną istnieją istotne parametry optyki, którymi również powinniśmy
kierować się przy wyborze odpowiedniej lornetki czy lunety. Są to:
- Transmisja światła
- Średnica źrenicy
wyjściowej
- Powiększenie
- Pole widzenia
- Odstęp źrenicy wyjściowej
- Liczba
zmierzchowa
- Paralaksa
- Odporność na wstrząsy – zwłaszcza przy użyciu sztucerów magnum
- Typ lunety – stała, nastawna, biegowa czy tez kolimator
- Siatka celownicza, tzw. “krzyż” w pierwszym planie czy tez w drugim planie,tzn. w
płaszczyźnie okularu czy też obiektywu i jakie ma to znaczenie.
Jednym z ważniejszych parametrów przyrządów optycznych jest
transmisja światła, ważna zwłaszcza jeśli chcemy wykorzystywać lunety w słabym
oświetleniu. Transmisja wyrażona jest procentowo i oznacza ilość światła (obrazu) przechodzącego
przez lunetę(lornetkę) do oka obserwatora. W starych przyrządach optycznych „straty”światła na
skutek odbicia się od powierzchni soczewek wynosiły nawet 40%.Obecnie stosuje się technologie
pokrywania soczewek specjalną warstwą antyrefleksyjną co skutecznie eliminuje straty światła a
co za tym idzie znacznie podnosi się komfort obserwacji w trudnych warunkach
oświetleniowych.Najnowsze lunety i lornetki potrafią niwelować straty światła do kilku procent.Jeśli
zamierzamy prowadzić obserwacje lub polować o zmroku i w nocy to taka optyka jest niezbędna. W
dobrej optyce transmisja światła dochodzi do 98% przez jedną soczewkę. Powłoki antyodblaskowe są
najpilniej strzeżonymi tajemnicami firm produkujących optykę.
Źrenice naszych oczu w zależności od natężenia oświetlenia zmieniają
się i tak np. w ciągu dnia przy pełnym świetle słonecznym średnica źrenicy zmniejsza się do ok. 3-4
milimetrów. Wieczorem, gdy ilość światła w naturalnym otoczeniu maleje,źrenica powiększa się do ok.
7 milimetrów. To naturalne zachowanie ludzkiego oka powinno być brane pod uwagę przy wyborze
lornetki lub lunety. Oczywiście najczęściej nie zwracamy na to uwagi i kierujemy się innymi
elementami skłaniającymi nas do kupna danego modelu. Spotykałem się często z teoria, że źrenica oka
ludzkiego wraz z wiekiem zatraca możliwość maksymalnego rozszerzania się po zmroku. Tzn. ze źrenica
50-cio czy 60-cio latka nie jest w stanie rozszerzyć się po zmroku do 7 mm. Teoria ta ma tylu
zwolenników co I przeciwników. Warto jednak znać tą cechę naszych oczu i to jaki ma to związek z
technicznymi parametrami przyrządów optycznych.
Jednym z elementów określających parametry techniczne lornetki bądź
lunety jest tzw. średnica źrenicy wyjściowej. Oznacza ona średnicę wiązki światła (obrazu)
jaki dostaje się do oka osoby patrzącej przez lunetę. Przyrząd optyczny będzie dobrze spełniał swoją
rolę, jeżeli średnica źrenicy wyjściowej jest porównywalna lub większa niż średnica źrenicy oka
ludzkiego. W ciągu dnia powinniśmy używać lornetek i luneto średnicy źrenicy wyjściowej o parametrze
przynajmniej 3-4. Wynik ten obliczamy w prosty sposób dzieląc średnicę soczewki przez krotność
powiększenia. Np. dla lunety 6x42 średnica źrenicy wyjściowej wynosi 42:6=7. Tak więc ta luneta z
pewnością będzie dobrze spełniała swoją rolę w ciągu dnia. Nadaje się również do obserwacji i
celowania o zmierzchu, kiedy nasze źrenice powiększają się właśnie do ok. 7 milimetrów. Nie
powinniśmy kupować lornetek lub lunet o średnicy źrenicy wyjściowej mniejszej niż 3, gdyż nie
spełnią one w większości naszych oczekiwać. Im większy parametr średnicy źrenicy wyjściowej tym
lepiej, jednak zbyt duże przekroczenie liczby 7 nie przynosi już oczekiwanych efektów. Do celowania
i obserwacji dziennej nie warto inwestować w droższe lornetki czy lunety 7x50 czy 8x56. Przy
dziennym świetle uzyskamy bardzo dobre efekty i doskonałą rozdzielczość obrazu przez przyrządy
optyczne o parametrach 8x32 czy 10x40. Przy obserwacji i polowaniach wieczornych i nocnych konieczne
jest używanie właśnie lunet 7x50 czy 8x56. Średnica źrenicy wyjściowej, a więc snop światła (obrazu)
wpadający do naszego oka ma średnicę zbliżoną do źrenicy naszego oka I nie ma tu strat światła co
gwarantuje nam obraz wyraźniejszy i jaśniejszy.
Powiększenie jest to wielkość określająca ile raz obserwowany
przedmiot wydaje się nam większy od obserwowanego "gołym"okiem bez użycia przyrządu optycznego.
Powiększenie podawane jest zawsze jako pierwsza z dwóch liczb najczęściej podawanych jako podstawowe
parametry przyrządów optycznych. Tak więc lornetka 8x30 daje nam powiększenie ośmiokrotne a np.
luneta 6x42 daje złudzenie, że obserwowany przedmiot jest sześciokrotnie bliżej niż w
rzeczywistości. Druga liczba wyraża średnicę w milimetrach soczewki zbierającej światło (obraz). Im
większa średnica tym jaśniejszy obraz przy słabym oświetleniu. Chociaż większe powiększenie ułatwia
obserwację i celowanie to należy pamiętać, że nie zawsze duże powiększenie jest ułatwieniem. Do
polowań zbiorowych czy strzałów do zwierzyny w ruchu duże powiększenie absolutnie nie jest
przydatne. Ponadto przy większych powiększeniach obserwacja czy celowanie wymaga użycia statywu
(pastorału bądź innej podpórki) gdyż drgania rąk utrudniają utrzymanie obserwowanego przedmiotu w
polu widzenia.Uniwersalne wydają się być lunety o zmiennym nastawieniu powiększenia np. 3 – 12
X 40.
Polem widzenia nazywamy obraz jaki
jesteśmy w stanie zobaczyć przy użyciu lunety lub lornetki. Wyrażamy je w metrach bądź (rzadziej) w
stopniach tzw. pole widzenia liniowe lub kątowe. W rzeczywistości oba oznaczenia dotyczą tego
samego parametru przyrządu optycznego. Pole widzenia zależne jest przede wszystkim od powiększenia.
Im większe powiększenie tym mniejsze pole widzenia na określonej odległości. Wyraża się je w
metrach/yardach na 100 lub 1000 metrów/yardów. Podana przykładowa wartość 120 metrów na 1000 metrów
oznacza, że z obserwowanego 1000 metrowego odcinka obrazu (krajobrazu) przez lunetę widzimy jedynie
fragment 120 metrów. Przy podanej przykładowej wartości 13,1 na 100 metrów będziemy mogli obserwować
wycinek krajobrazu 13,1 metra w odległości 100 metrów.
Ważnym parametrem jest odstęp źrenicy wyjściowej
zwłaszcza w przypadku osób z wadami wzroku. Parametr ten określa maksymalną odległość oka
ludzkiego od soczewki lornetki bądź lunety, przy której nie traci się nic z jakości widzenia.
Odległość ta musi być odpowiednio duża, tak aby możliwe było korzystanie z przyrządów w
okularach korygujących wady wzroku.
Liczba zmierzchowa
to parametr optyki umożliwiający określenie przydatności lunety (lornetki) do użycia przy słabym
świetle/ zmrok, noc/.
Przykładowe wyliczenie liczby zmierzchowej dla
kilku lunet:
Luneta 4x32 - liczba zmierzchowa - pierwiastek kwadratowy z 4 x 32 =
11,3
Luneta 6x40 - liczba zmierzchowa - pierwiastek kwadratowy z 6 x 40 = 15,5
Luneta
6x42 - liczba zmierzchowa – pierwiastek kwadratowy z 6 x 42 =15,9
Luneta 8x56 - liczba
zmierzchowa - pierwiastek kwadratowy z 8 x 56 = 21,2
Luneta 3-12x56 - liczba zmierzchowa -
pierwiastek kwadratowy z 3-12 x 56= 13,0 - 25,9 (luneta nastawna o krotności powiększenia 3 do
12 razy).
Z uwagi na wartość liczby zmierzchowej przyrządy optyczne
dzielimy na 3 grupy:
1. do obserwacji i polowań w dzień - wartość liczby zmierzchowej poniżej
15
2. do obserwacji i polowań o zmroku - wartość liczby zmierzchowej od 15 do 20
3. do
obserwacji i polowań w nocy - wartość liczby zmierzchowej powyżej 20
Tak
więc z lunetą 4 x 32 najlepiej polować w dzień, z lunetą 6x42 możemy również polować wieczorem na
zasiadce np. na rogacza, ale już polując po zmroku na lisa powinniśmy korzystać z lunet przynajmniej
8 x 56. W lunetach nastawnych istnieje możliwość regulacji Liczby zmierzchu jak również
średnicy źrenicy wyjściowej.
Paralaksa jest to
zjawisko pozornego ruchu siatki celowniczej po celu jeżeli nie patrzymy centralnie w lunetę.
Przeważnie lunety celownicze pozbawione są paralaksy fabrycznie na dystansie 100 metrów/Europa/ I na
dystansie 100 yardów /Ameryka/, oraz na dystansie 50 yardów –wszelkiego rodzaju lunety przeznaczone
do broni czarnoprochowej i dubeltówek.Na rynku są również lunety z możliwością eliminacją zjawiska
paralaksy na dowolnym dystansie, np. seria lunet Leupold VX-III, VX-L oznaczona symbolem LR –
Long Range. Służy do tego w tych lunetach trzeci bęben. Zjawisko paralaksy możemy zaobserwować w
bardzo prosty sposób. Ustawiamy bron np. na stojaku do jej czyszczenia, wybieramy jakiś cel oddalony
od nas o 100 m/y, przesuwamy oko względem okularu lewa-prawa, góra – dół I zauważymy, ze siatka
celowniczą jest zawsze w tym samym miejscu na obiekcie przez nas obserwowanym. Jeżeli natomiast
obiekt przez nas obserwowany będzie oddalony o 50, 150 czy więcej m/y w czasie tej samej czynności –
przesuwania oka względem okularu zauważymy bardzo wyraźne przesuwanie się siatki celowniczej po
obiekcie przez nas obserwowanym. Ma to kapitalne znaczenie przy strzałach na dalekie dystanse.Musimy
patrzeć centralnie w okular, w przeciwnym razie może dojść do “pudeł”.
Odporność na wstrząsy. Ta zaleta lunet, lub jej brak /wada/
ma pierwszorzędne znaczenie zwłaszcza gdy luneta jest zamontowana na “kąśliwej” broni typu magnum.
Jeżeli zamontujemy tania lunetę i wątpliwej marki na takiej broni możemy być raczej pewni, ze po
pewnym czasie luneta taka porostu “rozleci” się mówiąc w przenośni. Lepiej od razu zainwestować w
lepszy sprzęt i uniknąć rozczarowań w przyszłości. Lunety Leupolda uważane są za jedne z najbardziej
odpornych na wstrząsy, nie mówiąc już o takich liderach optyki myśliwskiej jak Zeiss, Swarovski czy
Schmidt &Bender.
Typ lunety. Lunetę biegową stosuje
się do polowań pędzonych, przy polowaniach na duże i niebezpieczne zwierzęta np. na Big Five w
Afryce, gdzie strzela się na stosunkowo bliskie odległości, gdzie oddanie drugiego precyzyjnego
strzału ma kapitalne znaczenie, od którego może zależeć “być albo nie być”. Luneta ta charakteryzuje
się bardzo dużym polem widzenia. Markowe lunety biegowe przy krotności 1 dysponują polem
widzenia rzędu 42 m/y na dystansie 100 m/y, podczas gdy tanie lunety biegowe 20-22 m/y na dystansie
100 m/y. Wyobraźmy sobie szarżującego bawola czy dużego odyńca. Z odległości kilkunastu metrów w
lunecie np. 4.5 – 14 X 50 przy najmniejszej krotności będziemy widzieli jedna wielka czarna
plamę bez możliwości oddania precyzyjnego strzału. W lunecie biegowej – markowej będziemy widzieć
cale zwierzę I mieć możliwość ulokowania kuli w odpowiednim miejscu. Lunety biegowe to lunety
o parametrach np. 1 – 4 X 24, 1.1 – 6 X 24 itp. Lunety te nadają się tylko do polowań w ciągu dnia.
Nie zdadzą egzaminu o zmierzchu czy tez w nocy. Mimo iż posiadają imponującą średnicę źrenicy
wyjściowej, jednak liczba zmierzchu jest bardzo mała.
Do
polowań pędzonych,np. na dziki w Polsce, nadają się bardzo dobrze tzw. Kolimatory. Występują np.w
postaci np. małego “telewizorka” ze świecącą kropka w środku. Skutecznie zastępują otwarte przyrządy
celownicze eliminując jeden punkt do zgrania. Przy otwartych przyrządach celowniczych takich punktów
mamy 4: oko – szczerbinka – muszka –cel. Przy kolimatorze czy tez lunecie 3: oko –
kropka/siatka celownicza – cel. Jest po prostu szybciej I wygodniej oddać precyzyjny
strzał.
Na temat lunet nastawnych czy tez stałych trudno jednoznacznie coś
powiedzieć. Jedne i drugie maja swoich zwolenników, myślę ze w większości zależy to od
indywidualnych upodobań I pewnych predyspozycji. Osobiście uważam, że luneta nastawna jest lepsza,
tu można pewne parametry ustawić wg naszych potrzeb, np. liczbę zmierzchu. Z drugiej strony strzelcy
wyborowi, snajperzy używają lunet o stałym powiększeniu. Chodzi o to, aby luneta nie “rządziła”
strzelcem, aby nie tracił często bardzo cennego czasu na zabawę pierścieniem zbliżenia. Dla kogoś
kto polował z lunetą o stałym powiększeniu będzie trudno przestawić się na lunetę o powiększeniu
zmiennym i odwrotnie.
Siatka celownicza. Następnym ważnym
czynnikiem przy wyborze lunety jest siatka celownicza, podświetlana czy też nie, w pierwszym czy tez
drugim planie. W USA nie poluje się w nocy, wiec podświetlany punkt w siatce celowniczej nie jest
niezbędny, choć może być bardzo przydatny. Wyobraźmy sobie, ze polujemy w głębokim lesie, w czasie
deszczowej czy tez pochmurnej pogody. Jest już prawie zupełnie ciemno, choć do końca regulaminowego
czasu pozostało nam jeszcze piec minut. W tym czasie pokazuje się czarny niedźwiedź. Trudno będzie
zobaczyć siatkę na tle zwierzęcia I w tym przypadku taki świecący punkcik może być bardzo przydatny.
Osobiście preferuje siatki podświetlane, choćby z tego powodu, ze każdego roku poluje w Polsce,
przeważnie w nocy gdzie jest to dozwolone. I takie podświetlenie bywa bardzo pomocne, choć przy
dobrej klasie optyki można sobie również poradzić bez tego. Rodzaj siatki celowniczej to już
temat rzeka. Jest ich setki, do różnych polowań, warunków polowania,osobistych upodobań i zamiłowań.
W Polsce najbardziej popularna jest “czwórka”,lub German 4.
W
drugim czy pierwszym planie? Różnica miedzy tymi dwoma typami siatek polega na tym, że siatka w
pierwszym planie wraz ze wzrostem krotności grubieje. Siatka w drugim planie ze wzrostem krotności
przybliżenia pozostaje zawsze taka sama. Ma to swoje zalety np. przy polowaniach typu Varmint. Znane
są przypadki strzelania piesków preriowych na odległość 800 yardów. Przy siatce celowniczej w
pierwszym planie będzie to praktycznie niemożliwe, gdyż przy 14, 20-krotnym czy większym
powiększeniu siatka pogrubieje tak, że zakryje cały cel łącznie z częścią otoczenia. Z siatką w
drugim planie tego już nie będzie, gdyż bez względu na wielkość powiększenia grubość nitek będzie
identyczna.
W Europie, także w Polsce preferowane są
siatki do polowań w pierwszym planie, gdyż tam nie strzela się wg prawa na odległości dalsze niż 200
metrów i używając np. siatki German 4 czy popularnej niegdyś “czwórki” w pierwszym planie można dość
precyzyjnie określić odległość do np. Kozła do którego będziemy strzelać.
Istnieje wiele rodzajów siatek balistycznych umożliwiających
precyzyjne strzelanie na bardzo dalekie odległości, np. siatka Boone & Crocket czy Varmint w
lunetach Leupolda, BR czy BR1 w lunetach Swarovskiego, czy też Rapid Z 600, Rapid
Z 800, Rapid Z 1000 czy też Rapid Z Varmint w produktach firmy Zeiss. Należy jeszcze wspomnieć o
grubości tubusu lunety. Najbardziej popularne to tubus o grubości 1”, 30 mm i – choć rzadziej tubus
o grubości 34 mm. Grubość tubusu nie ma żadnego wpływu na jasność lunety. Większa średnica tubusu
umożliwia większy zakres regulacji przesuwania siatki w celu jej ustawienia lewa-prawa i góra- dół,
nic więcej. Lunety amerykańskie maja możliwość regulacji góra-dół lub lewa-prawa w zakresie ¼ MOA
przy jednym kliknięciu bębna,bywają tez bardziej precyzyjne, np. 1/8 MOA przy jednym kliknięciu. MOA
– Minute of Angle - minuta kątowa. Lunety europejskie przy jednym kliknięciu bębna przesuwają
krzyż lunety o 1 cm góra-dół, lewa-prawa na odległości 100 metrów.
Niezależnie od tych wszystkich danych należy pamiętać o tym, ze aby
one miały jakiś sens i sprawdzały się w praktyce luneta czy tez lornetka musi być wysokiej klasy.
Często cena optyki jest dużo wyższą niż dobrego sztucera na którym jest osadzona. Przyrząd optyczny
jest urządzeniem bardzo precyzyjnym, gdzie dokładność jego wykonania przez najlepszych producentów
sięga stutysięcznych części milimetra. Tylko najlepsi producenci są w stanie zapewnić odpowiedni
park maszynowy, procedury i dobry personel, a to przekłada się na cenę produktu. Kapitalne znaczenie
ma też jakość szkła użytego do wyprodukowania optyki, bardzo ważne są powłoki przeciwodblaskowe,
powłoki które uniemożliwiają osadzaniu się kropelek wody na soczewkach np. LocuTec firmy Zeiss czy
Rain Guard firmy Bushnell, gaz którym wypełnione są lunety czy tez lornetki zapobiegającemu
skraplaniu się pary wodnej wewnątrz przyrządów optycznych, itd. Nie można spodziewać się takich
samych efektów używając produktu renomowanej firmy i produktu o takich samych parametrach wykonanego
przez np. jakaś chińską fabrykę. Należy również wystrzegać się zakupów internetowych np. na Ebay od
sprzedawców mało znanych. Swego czasu firma Leupold i Swarovski ostrzegały przed pojawianiem się na
rynku podróbek ich produktów.
Na temat optyki można
dyskutować bez końca, jest to - jak już napisałem, temat rzeka. Materiał zawarty w tym
opracowaniu to tylko skrót najważniejszych informacji niezbędnych przy wyborze optyki, lornetki czy
tez lunety. Przy tym opracowaniu posłużyłem wiadomościami które znam z książek Pana Marka
Czerwińskiego, Pana Anatola Szyrkowca, obaj piszą wszystko o broni I optyce – moja ulubiona lektura,
artykułami zawartymi w Łowcu Polskim i Braci Łowieckiej – prenumeruje te gazety od lat jak również
wiadomościami zawartymi w Internecie.
Życzę Kolegom wyborów trafnych i udanych zakupów.
Pozdrawiam,
Darz Bór
